Türkiye insani gelişmede ’çok yüksek’ kategorisinde

Türkiye, ‘çok yüksek insani gelişme’ kategorisine girmeyi başardı. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından hazırlanan İnsani Gelişme Endeksi raporuna göre, Türkiye 2018 yıl bazlı insani gelişme endeksinde 0,806’lık değere ulaşarak 189 ülke arasında 59’uncu sıraya yükseldi. Türkiye ilk kez ‘çok yüksek insani gelişme’ kategorisine girmeyi başarmış oldu.

Raporda, ülkeler, ’Çok yüksek insani gelişme, yüksek insani gelişme, orta insani gelişme, düşük insani gelişme’ olmak üzere 4 kategoride yer alıyor.

1990-2018 yılları arasında Türkiye’nin İGE değeri 0,576’dan 0,806’ya yükseldi. Bu, toplamda yüzde 39,4’lük bir artış anlamına geliyor. 1990- 2018 yılları arasında Türkiye’de doğuşta beklenen yaşam süresi 13,2 yıl; ortalama öğrenim süresi 3,1 yıl ve beklenen öğrenim süresi 7,5 yıl arttı. Türkiye’de kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) 1990-2018 yılları arasında yaklaşık yüzde 122,1 oranında bir artış gösterdi.

2019 İnsani Gelişme Raporu, insani gelişmedeki eşitsizlik olgularını ortaya koymak ve 21. yüzyılda uygulanacak fikirler önermek suretiyle, bu tartışmalara katkıda bulunuyor. Bu açıklama notu yedi bölümden oluşuyor. İlk bölüm, 2019 İnsani Gelişme Raporu’nun ülke bazında kapsamı ve

metodolojisi hakkında bilgi sunuyor. Sonraki beş bölüm, insani gelişmenin temel kompozit göstergeleri olan İnsani Gelişme Endeksi (İGE), Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE), Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi (CDGE), Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi (TCEE) ve Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE) hakkında bilgi veriyor. Son bölüm ise beş gösterge panosunu ortaya koyuyor: İnsani gelişmenin kalitesi, yaşam boyu toplumsal cinsiyet farkı, kadının güçlenmesi, çevresel sürdürülebilirlik ve sosyoekonomik sürdürülebilirlik.

İGE, insani gelişmenin üç temel boyutundaki uzun dönemli ilerlemeyi değerlendirmek için kullanılan özet bir ölçüm yöntemi. Bu üç temel boyut; uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır bir yaşam standardı olarak sıralanıyor. Uzun ve sağlıklı yaşam boyutu, beklenen ortalama yaşam süresiyle ölçülüyor. Bilgi birikim düzeyi, yetişkin nüfustaki ortalama öğrenim süresiyle, bir başka deyişle 25 yaş ve üstündeki bireylerin ömürleri boyunca öğrenim gördükleri süreyle ölçülüyor. Öğrenme ve bilgiye erişim ise, okula başlama yaşındaki çocuklar için beklenen öğrenim süresiyle; bir başka deyişle, yaşa özgü okullaşma oranlarının çocuğun yaşamı boyunca aynı kalacağı varsayımıyla, çocuğun eğitim almayı bekleyebileceği toplam süre olarak ölçülüyor. Yaşam standardı ise, satın alma gücü paritesi (SGP) dönüştürme oranları kullanılarak, 2011 yılına sabitlenmiş uluslararası dolara dönüştürülmüş kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) rakamı cinsinden ölçülüyor. Ülkelerin birbirleriyle mümkün olduğunca iyi biçimde kıyaslanabilmesi için İGE, özellikle Birleşmiş Milletler Nüfus Bölümü’nden (UNPD) (beklenen ortalama yaşam süresi verileri), Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) İstatistik Enstitüsü’nden (UIS) (ortalama öğrenim süresi ve beklenen öğrenim süresi verileri) ve Dünya Bankası’ndan (kişi başına GSMH verileri) sağlanan uluslararası veriler temel alınarak hazırlanıyor. Giriş kısmında da belirtildiği üzere, bu yılın İGE değerleri ve sıralamaları, geçtiğimiz yıllarda yayımlanan raporlarla kıyaslanabilir değil, çünkü bileşenlerin göstergelerinde yetkili kurumlar tarafından birtakım revizyonlar yapıldı. 2019 İnsani Gelişme Raporu, İGE’lerde ilerlemeleri değerlendirmeye olanak sağlamak için 1990 yılından 2018 yılına kadar bütün İGE’lerin yeniden hesaplanmış hallerini kapsıyor.